Non ci sono recensioni
Descrizione
La nutraceutica svolge un ruolo importante nella promozione e salvaguardia della salute di bambini e adulti. Per un medico, un pediatra e, più in generale, per un professionista sanitario, è ormai essenziale distinguere tra integratori alimentari, nutraceutici, alimenti funzionali, novel food e farmaci vegetali, nonché comprenderne l’integrazione in un approccio combinato con modifiche dello stile di vita e terapie farmacologiche.
Il volume, di 600 pagine, è suddiviso in tre parti: definizioni generali, schede di rapida consultazione sui nutraceutici in commercio e pratica clinica, per la prevenzione e il supporto terapeutico. Quest’ultima sezione fornisce quindi gli strumenti concreti per integrare i nutraceutici nella professione sanitaria quotidiana.
Per evitare la diffusione di miti e false speranze, nel libro vengono presentate evidenze scientifiche e studi che ne dimostrano l’efficacia, i limiti e le possibili opportunità di impiego in diversi ambiti clinici. Questo approccio consente di fornire una comprensione chiara e pratica del ruolo che la nutraceutica può svolgere come parte di una strategia integrata per la salute e la personalizzazione delle terapie.
L’autore si avvale della collaborazione di diversi altri medici esperti che danno il contributo in specifici capito
VIII
SommarIo
Harpagophytum procumbens, (Burch.) DC. ex Meisn.,
Artiglio del diavolo (glicosidi iridoidi, glicosidi fenolici,
terpenoidi). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Hericium erinaceus Bul (L.) Pers. (β-glucani, triterpeni,
erinacine, fenoli). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Hieracium pilosella (L.), Pillosella (flavonoidi, cumarine,
tannini) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Humulus lupulus (L.) (xantumolo, isoxantumolo,
prenilnaringenina, acidi amari). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Hypericum perforatum (L.), Iperico Erba di San Giovanni
(ipericina, pseudoipericina, iperforina, adiperforina). . . . . . . 166
Ilex paraguariensis A.St.Hi (L.), Yerba mate
(acidi caffeilchinici, xantine, matesaponine) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Inonotus obliquus (Ach. ex Pers.) Pilát, Chaga (betulina
e acido betulinico, inotidiolo, superossido dismutasi) . . . . . . 171
Lavandula angustifolia Mill. (L.), Lavanda (acetato
di linalile, linalolo, eucaliptolo, terpinen-4-olo) . . . . . . . . . . . . . . 174
Lentinula edodes (Berk.) Pegler, Shiitake
(lentinano, β-glucani, selenio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Lepidium meyenii Walp., Maca, Ginseng peruviano
(macamidi, benzil glucosinolato, lepidiline e macapirroline). . . 180
Lycium barbarum (L.), Goji bacche (polisaccaridi,
β-carotene e zeaxantina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Magnolia officinalis Rehder & E.H. Wilson, Magnolia
(magnololo, honokiolo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Malus domestica Borkh. cv. Annurca, Mela annurca
(procianidina B2, floridzina, acido clorogenico). . . . . . . . . . . . . . 187
Matricaria chamomilla (L.), Camomilla (apigenina,
luteolina, camazulene, α-bisabololo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Melilotus officinalis (L.) Lam, Meliloto (7-idrossicumarina,
melilotoside, acido cinnamico) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Melissa officinalis (L.), Melissa (apigenina, acido rosmarinico) 194
Mentha piperita (L.), Menta (mentolo, eucaliptolo) . . . . . . . . . . . 197
Morinda citrifolia (L.), Noni (acidi grassi, iridoidi,
antrachinoni, cumarine, flavonoidi, proxeronina . . . . . . . . . . . . 200
Moringa oleifera (L.) Moringa pterygosperma, Rafano
indiano (terpeni, acido oleico, acido beenico, terpeni,
glucosinolati, flavonoidi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Nigella sativa (L.) (timochinone, nigellone,
nigellicimina, nigellidina, 4-terpineolo). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Olea europaea (L.), Olio extravergine di oliva
(tirosolo, idrossitirosolo, polifenoli) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210IX
SommarIo
Orthosiphon aristatus (Blume) Miq., Tè di Giava (acido
rosmarinico, sinensetina, eupatorina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Oryza sativa (L.), Olio di crusca di riso (gamma-orizanolo,
acido ferulico). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Panax ginseng C.A.Mey., Ginseng cinese o coreano,
Ginseng asiatico (ginsenosidi, ginsengani, ginseng
polipeptide, glicani) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Panax quinquefolius (L.) Ginseng americano (ginsenosidi,
pseudoginsenosidi, quinquenosidi, malonil ginsenosidi) . . 223
Passiflora incarnata (L.), Passiflora (vitexina,
passiflorina, isovitexina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Phaseolus vulgaris (L.), Fagiolo (inibitori dell’α-amilasi,
lectine, polifenoli, sponine). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Plantago ovata Forssk. (L.), Psillio (arabinoxilano, xilosio). . 231
Pleurotus eryngii (DC.) Quél., Fungo cardoncello
(β-glucani, polipeptidi). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Pleurotus ostreatus (Jacq.) P. Kumm., Führer Pilzk.
(Zwickau), Fungo ostrica (β-glucani, lovastatina) . . . . . . . . . . . 236
Polyporus umbellatus (Pers.: Fr.), Grifola umbellata o Grifolia
a ombrello (poliporusterone A e B, ergone) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Prunus avium (L.), Ciliegia (antociani, flavonoidi,
tannini) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Punica granatum (L.), Melograno (acido gallico,
acido ellagico, proantocianidine, β-sitosterolo). . . . . . . . . . . . . . . 243
Pygeum africanum Hook f., sin. Prunus Africana Kalk., Pruno
africano (β-sitosterolo, acido oleanolico, docosanolo). . . . . . . 246
Rhodiola rosea (L.), Rodiola (rosavina, salidroside) . . . . . . . . . . . 248
Ruscus aculeatus (L.), Pungitopo (ruscogenine) . . . . . . . . . . . . . . . 250
Schisandra chinensis (Turcz.) Bail (L.) (schisandrina
A e B, schisantherina A e B, schisanenolo,
deossischisandrina, gomisina A) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Serenoa repens (W. Bartram) Small, Saw Palmetto o palma
nana (β-sitosterolo, acido laurico, acido miristico, oleico,
palmitico, stearico). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Sylibum marianum (L.) Gaertn., Cardo mariano
(silibinina, silibinina A e B, silicristina, silidianina). . . . . . . . . . 257
Spirulina major Kützing ex Gomont, Arthrospira maxima
Setchell & Gardner, Arthrospira platensis Kützing ex Gomont,
Alga spirulina (proteine, ficocianina, carotenoidi). . . . . . . . . . . 259
Theobroma cacao (L.), Cacao (teobromina, caffeina, teofillina). . . . 262
Trametes versicolor (L.) Fr. Pilàt, Coda di tacchino (β-glucani,
polisaccaride Krestini, polisaccaride peptide) . . . . . . . . . . . . . . . . 264X
SommarIo
Trigonella foenum-graecum (L.) (4-idrossiisoleucina,
trigonellina, fibra solubile e insolubile) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
Urtica dioica (L.), Ortica (kaempferolo, quercetina,
acido caffeico, β-sitosterolo, benzilisochinolina) . . . . . . . . . . . . . 271
Uva ursina, Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng. (arbutina,
acido gallico, acido ellagico, tannini idrolizzabili) . . . . . . . . . . . 274
Vaccinum myrtillus (L.), Mirtillo (quercetina,
acido clorogenico, miricetina). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Valeriana officinalis (L.), Valeriana (valeranale, valeranone,
valerianina, acido valerenico). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Vitis vinifera (L.), Vite (resveratrolo,
antocianine, proantocianidine) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
Withania somnifera (L.), Dunal (withanina,
somniferina, glicowitanolidi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
Zingiber officinale Roscoe, Zenzero
(gingeroli, shogaoli, zingerone). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
Capitolo 3 Gli acidi
di Christian Cravotto. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Acido butirrico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Acido ialuronico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
Acido lipoico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Acido para-amminobenzoico (vitamina B10) . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
Capitolo 4 Oligoelementi e macrominerali
di Gianfranco Trapani e Alessandro Goso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
Boro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Calcio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Carbonati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Cromo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Ferro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
Fosforo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
Iodio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
Magnesio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
Manganese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
Molibdeno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Potassio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Rame. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Selenio. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
Silicio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
Zinco. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336XI
SommarIo
Capitolo 5 Le vitamine
di Gianfranco Trapani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
1. Le vitamine in nutraceutica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
Vitamina A (retinolo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
Vitamina B1 (tiamina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Vitamina B2 (riboflavina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
Vitamina B3 (niacina). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
Vitamina B5 (acido pantotenico) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
Vitamina B6 (piridossina cloridrato,
piridossale-5’-fosfato) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Vitamina B8 (biotina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
Vitamina B9 (folato). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Vitamina B12 (cianocobalamina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
Vitamina C (acido L-ascorbico) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Vitamina D (ergocalciferolo, colecalciferolo). . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
Vitamina E (α-tocoferolo). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
Vitamina K (fillochinone, menachinone, menadione) . . . . . . . 378
Capitolo 6 Componenti nutrizionali bioattivi
di Camilla Bertoni e Gianfranco Trapani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
Acetilcarnitina (L-acetilcarnitina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
Acetilcisteina (N-acetilcisteina). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
Acetilglucosamina (N-acetilglucosamina). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
Acido alfa-linolenico (ALA). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
Alginati (sali di magnesio, sodio, potassio, calcio). . . . . . . . . . . 393
Amminoacidi essenziali (fenilalanina, isoleucina, istidina,
leucina, lisina, metionina, treonina, triptofano e valina). . . . 395
Amminoacidi ramificati (leucina, isoleucina, valina) . . . . . . . 398
Arabinogalattano (polisaccaridi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Arginina (L-arginina). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
Astaxantina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405
β-galattosidasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408
β-cariofillene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410
β-glucani (polisaccaridi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
Caffeina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
Chitosano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418
Coenzima Q10 (ubichinolo e ubichinone) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
Collagene (collagene idrolizzato) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
Colostro bovino. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426
Diosmina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Fitosteroli (stigmasterolo, campesterolo, sitosterolo). . . . . . . . 431
Fosfatidilcolina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433XII
SommarIo
Fosfatidilserina (cefalina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
Glicosidi antrachinonici (reoside, sennosidi, frangulina,
cascarosidi, aloina, aloe emodina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
Glucomannano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439
Glucosamina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
Glutatione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
Inositolo (vitamina B7) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447
L-teanina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Latte d’asina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
Lattoferrina (lattotransferrina). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453
Luteina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456
Mannosio (D-mannosio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
Melatonina (N-acetil-5-metossitriptammina) . . . . . . . . . . . . . . . . . 461
Nucleotidi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464
Omega-3 (acido eicosapentaenoico – EPA
e acido docosaesaenoico – DHA). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
Ossido nitrico (monossido di azoto). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
Palmitoiletanolamide (N-esadecanoiletanolamide) . . . . . . . . . 470
Resveratrolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
Sorbitolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
Squalene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
Taurina (acido 2-amminoetansolfonico) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
Triptofano. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482
Urolitina A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484
Zeaxantina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486
Capitolo 7 Probiotici, prebiotici e postbiotici: implicazioni
per la salute e il benessere
di Etta Finocchiaro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489
1. Probiotici. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489
1.1. Definizione e meccanismi d’azione . . . . . . . . . . . . . . . . . 489
1.2. Sicurezza dei probiotici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490
1.3. Funzione dei probiotici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491
1.4. Applicazioni cliniche e studi clinici . . . . . . . . . . . . . . . . . 491
1.5. Probiotici e salute intestinale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
1.6. Probiotici e uso di inibitori di pompa protonica . . . 496
1.7. Usi e dosaggi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496
2. Prebiotici. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
2.1. Definizione e meccanismi d’azione. . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
2.2. Applicazioni cliniche e studi clinici . . . . . . . . . . . . . . . . . 498
2.3. Fonte naturale di prebiotici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499
2.4. Usi e dosaggi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499XIII
SommarIo
3. Postbiotici. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
3.1. Definizione e meccanismi d’azione. . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
3.2. Razionale di impiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
3.3. Applicazioni cliniche e studi clinici . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
3.4. Usi e dosaggi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
Uso ragionato dei nutraceutici nella pratica clinica
di Gianfranco Trapani
Capitolo 8 Stadi della vita e benessere generale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
1. Nutraceutici in epoca perinatale e allattamento. . . . . . . . . . 505
1.1. Nutraceutici per allattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508
1.2. Probiotici, prebiotici e fibre consigliati
durante la gravidanza e l’allattamento . . . . . . . . . . . . . 508
2. Nutraceutici per la salute femminile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
2.1. Cambiamenti di umore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
2.2. Cellulite. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
2.3. Disturbi del ciclo mestruale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
2.4. Menopausa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512
2.5. Secchezza vaginale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513
2.6. Sindrome ovaio policistico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514
Capitolo 9 Sistemi e apparati del corpo umano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
1. Apparato digerente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
1.1. Prebiotici per il benessere dell’apparato digerente . . . 515
1.2. Diarrea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
1.3. Dispepsia funzionale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516
1.4. Malattie Infiammatorie Croniche Intestinali (MICI)
o Inflammatory Bowel Disease (IBD) . . . . . . . . . . . . . . . 517
1.5. Nausea e vomito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517
1.6. Sindrome dell’intestino irritabile (SII)
o Irritable Bowel Syndrome (IBS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
1.7. Steatosi epatica non alcolica (NAFDL). . . . . . . . . . . . . . 520
1.8. Stipsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
1.9. Ossiuri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521
2. Sistema respiratorio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522
2.1. Nutraceutici per tosse e bronchite post-infettiva . . . . 523
2.2. Nutraceutici per sindrome influenzale . . . . . . . . . . . . . 524
2.3. Nutraceutici per raffreddore, mal di gola,
faringite e otite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524
3. Apparato cardiovascolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525
3.1. Angina pectoris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525XIV
SommarIo
3.2. Ipertensione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526
3.3. Aterosclerosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
3.4. Dislipidemie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
3.5. Ipotensione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
3.6. Tachicardia e aritmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530
3.7. Salute cardiaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532
4. Sistema venoso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533
4.1. Insufficienza venosa e complicanze . . . . . . . . . . . . . . . . 533
4.2. Emorroidi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533
4.3. Fragilità capillare (epistassi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534
5. Sistema ematopoietico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535
5.1. L’anemia nei bambini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
5.2. L’anemia negli adulti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
6. Apparato urogenitale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
6.1. Infezioni del tratto urinario (UTI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
6.2. Iperplasia prostatica benigna (BPH) . . . . . . . . . . . . . . . . 537
6.3. Prostatite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539
6.4. Salute vaginale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540
6.5. Spasmi muscolari e disfunzioni del tratto urinario. . . 541
6.6. Supporto immunitario del sistema urogenitale . . . 541
7. Sistema nervoso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
7.1. Stress, ansia e depressione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
7.2. Disturbi del sonno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544
7.3. Emicrania e cefalea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
7.4. Deficit attenzione ADHD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546
7.5. Autismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547
7.6. Convalescenza e astenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 548
7.7. Dolore acuto e cronico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549
7.8. Neuropatia periferica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550
7.9. Sclerosi multipla (SM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551
7.10. Epilessia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 552
7.11. Declino cognitivo e morbo di Alzheimer. . . . . . . . . . . 553
7.12. Morbo di Parkinson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
8. Apparato cutaneo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554
8.1. Acne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554
8.2. Eczemi e dermatite atopica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
8.3. Psoriasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557
8.4. Alopecia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557
8.5. Rosacea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558
8.6. Ustioni e cicatrici. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559
8.7. Orticaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560
8.8. Invecchiamento cutaneo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560
8.9. Cheratosi attinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561XV
SommarIo
8.10. Dermatite seborroica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561
8.11. Pitiriasi versicolor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562
9. Apparato osteoarticolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562
9.1. Osteoartrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562
9.2. Artrosi cervicale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
9.3. Artrite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564
9.4. Fibromialgia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565
9.5. Osteoporosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566
9.6. Gotta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567
9.7. Tendiniti, borsiti e dolori muscolari . . . . . . . . . . . . . . . . . 567
10. Salute della vista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568
10.1. Problemi della vista nei bambini. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568
10.2. Problemi della vista negli adulti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569
Capitolo 10 Patologie e condizioni specifiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571
1. Malattie metaboliche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571
1.1. Sovrappeso e obesità . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571
1.2. Sindrome metabolica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 573
1.3. Ipercolesterolemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575
1.4. Ipertrigliceridemia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 576
1.5. Diabete di tipo 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 576
1.6. Danno epatico da sindrome metabolica . . . . . . . . . . . . 577
1.7. NAFLD (steatosi epatica non alcolica). . . . . . . . . . . . . . 577
1.8. NASH (steatoepatite non alcolica). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577
1.9. MASLD (malattia epatica associata a disordini
metabolici) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578
2. Allergie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578
2.1. Raffreddore allergico, congiuntivite allergica,
asma allergica, bronchite allergica, otite, sinusite
e orticaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578
2.2. Allergie e intolleranze alimentari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580
3. Odontoiatria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582
3.1. Gengivite e malattia parodontale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582
3.2. Carie dentale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583
3.3. Alitosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584
3.4. Infezioni orali (stomatiti, herpes) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584
3.5. Guarigione delle ferite orali (post-chirurgia, ulcere). . 585
3.6. Salute ossea e dentale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585
3.7. Probiotici e salute orale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
4. Attività sportiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
4.1. Attività sportiva e bambini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
4.2. Attività sportiva e adulti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
Sei sicuro di voler eseguire questa azione?